20240404 Ruimtelijk proces EZK voor nieuwe kerncentrales – zienswijze van Stichting e-Lise

Van 23 februari tot en met 4 april 2024 konden bij EZK zienswijzen worden ingediend inzake het ruimtelijke proces voor de nieuw te bouwen kerncentrales. Hieronder staat de visie die de stichting e-Lise heeft ingediend.¹

Stichting e-Lise is een non-profit NGO die zich inzet voor de maatschappelijke acceptatie van kernenergie. Vanuit deze missie geven wij graag onze zienswijze op de ruimtelijke opgave die er ligt voor het inpassen van twee nieuwe kerncentrales.

Laten wij om te beginnen ons even kort voorstellen, in de hoop daarmee EZK beter in staat te stellen onze reactie te kunnen duiden. De oprichters van e-Lise, met name Mathijs Beckers (voorzitter) en Gijs Zwartsenberg (secretaris) houden zich al geruime tijd intensief bezig met de energietransitie, en sinds 2009 vooral met kernenergie. De insteek van de stichting is om sterk evidence-based en science-informed te werk te gaan. Daarnaast hebben beide bestuursleden al geruime tijd intensief contact met een reeks diverse spelers in de nucleaire sector, zowel nationaal als internationaal. We hebben in de loop van de jaren veel kennis opgebouwd, echter zonder financiële belangen te hebben in de sector.

Onze insteek voor deze zienswijze is niet dat we wel even wat locaties uit de mouw zullen schudden voor het plaatsen van nieuwe centrales. Eerder willen wij enkele generieke opmerkingen plaatsen over het vormgeven van het maatschappelijke gesprek. Naast onze persoonlijke ervaringen in de contacten met talloze regionale betrokkenen, zowel politici en bestuurders als burgers, willen we de reacties van deelnemers het door EZK georganiseerde webinar van 26 februari als aanknopingspunt nemen. Daaruit vallen naar onze mening belangrijke lessen te trekken inzake het ruimtelijke proces.

Tijdens dit webinar hebben we zo goed mogelijk alle vragen geregistreerd die daar werden gesteld. We zijn momenteel bezig deze vragen te beantwoorden, en willen deze komende tijd publiceren, in aanvulling op de antwoorden die vanuit EZK reeds zijn gegeven en gepubliceerd op haar website.

Wat ons aan deze vragen wederom opviel, is dat percepties over kernenergie vaak niet samenvallen met de actuele stand van de wetenschap, of daar zelfs op grote afstand van staan. Dat is natuurlijk niet nieuw voor ons, we zien dit al zo lang we met kernenergie bezig zijn, maar het werd in de sessie ruimschoots bevestigd.

Primair lijkt het ons dan ook wenselijk om te zorgen voor een informatievoorziening waarin de relevante nucleaire concepten, begrippen en achtergronden in duidelijke taal aan de burger uitgelegd worden, maar waarin tevens ruimte is om de noodzaak van nieuwe kerncentrales te benadrukken.

Omdat de staat als doel heeft om twee conventionele generatie III+ centrales te realiseren, is EZK in deze fase de uitvoerder van dit doel. Daarom is het essentieel dat de Rijksoverheid duidelijk maakt wat haar visie is op de duurzaamheid van kernenergie, en op welke aannames zij zich daarbij baseert. Zoals bij u bekend bestaan er Europese richtlijnen over wat ‘hernieuwbare energie’ is, en de Nederlandse wetgeving hierover volgt deze Europese richtlijnen. Kernenergie valt hier niet onder. Wat ‘duurzame energie’ is, ligt wettelijk niet vast. Als stichting denken wij dat er goede redenen bestaan om kernenergie als ‘duurzame energie’ aan te duiden en wij zijn ook van mening dat het wenselijk is om dit wettelijk vast te leggen. Wij realiseren ons uiteraard dat EZK hierin niet anders kan dan de wettelijke kaders te volgen, maar in de tussentijd is het natuurlijk wel mogelijk om te wijzen op de wetenschappelijke onderbouwingen die voor dit standpunt voorhanden zijn.

Het Joint Research Centre van de Europese Commissie verwoordde de duurzame aspecten van kernenergie als volgt: “there is no science-based evidence that nuclear energy does more harm to human health or to the environment than other electricity production technologies already included in the EU Taxonomy as activities supporting climate change mitigation“ & “the impacts of nuclear energy are mostly comparable with hydropower and the renewables, with regard to non-radiological effects“.

Een aspect dat wij in de vragen van 26 februari speciaal willen aanwijzen betreft de zorgen om veiligheid die leven onder burgers. Met name relevant in het kader van de ruimtelijke opgave betreft de invulling van noodplannen in geval van een nucleair ongeluk. Weliswaar beantwoordt EZK op haar website kort de vragen die hierover werden gesteld, maar we denken dat deze zorgen meer proactief weggenomen kunnen en moeten worden. Op basis van statistiek zou dat kunnen door te verwijzen naar wat de breed gewaardeerde website van Our World in Data hierover zegt. Meer specifiek zou informatie gegeven kunnen worden over beleid inzake de Emergency Planning Zones van recent in het Westen in gebruik genomen reactoren, met name die bij Olkiluoto en Vogtle, en daarnaast bij projecten die zullen volgen, met name Flamanville en Hinkley Point C.

Het is wat ons betreft evident dat meer kernenergie noodzakelijk is om de Nederlandse economie in de toekomst van voldoende energie te voorzien. Het is allerminst zeker dat de realisatie van een energiesysteem dat past binnen de huidige kaders van het NPE zorgt voor de opwek van voldoende stroom waar en wanneer dat nodig is. Om die reden achtten wij het realistisch dat de vraag naar kernenergie zal toenemen. En daarom is het belangrijk dat EZK een duidelijk vestigingsbeleid gaat voeren. Waarbij men duidelijk in kaart brengt waar de grootste vraag naar kernenergie is, en hoe de vereiste centrales in harmonie met lokale belangen gerealiseerd kunnen worden. Goede communicatie en het delen van informatie is hierin essentieel.

We zien onder andere in Frankrijk en Canada een nieuwe en positieve dynamiek ontstaan. Dankzij goede communicatie is men op de hoogte van de voordelen van kernenergie op de lokale en regionale economie. Hierdoor ontstaat vraag naar de vestiging van nieuwe kerncentrales van onderop. Dit is een aanpak die ook in Nederland tot goede resultaten kan leiden. Immers, een kerncentrale levert direct en indirect economische voordelen op voor de regionale samenleving. Een kerncentrale is immers meer dan een grote betonnen doos waar stroom uit komt. Het is een plek waar honderden mensen een belangrijke taak uitvoeren en hier een bovengemiddeld goed salaris voor ontvangen. Deze sociale baten keren indirect ook weer terug in de regionale economie. Deloitte schreef in 2019 dat iedere baan in de nucleaire sector zorgt voor 3,2 banen buiten de sector dankzij de groei van koopkracht en vraag naar primaire en secundaire diensten.

Ons voorstel is dan ook om duidelijk in kaart te brengen welke directe en indirecte voordelen gepaard gaan bij de realisatie en het bedrijven van nieuwe kerncentrales. Dit als contrast ten opzichte van de overlast die men zou kunnen ervaren tijdens de bouwwerkzaamheden.

Tenslotte, en waarschijnlijk buiten de scope van deze inspraakronde, doch niet onbelangrijk: de rol van EZK inzake de realisatie van Small Modular Reactors. Op basis van reeds in gang gezette ontwikkelingen verwachten wij dat de vraag naar SMR’s van onderop zal ontstaan via industrieclusters, regionale ontwikkelmaatschappijen, gemeentes en provincies. We wijzen erop dat de ontwikkeling van SMR’s, zie bijvoorbeeld de MIT-studies hierover, primair is voortgekomen vanuit de uitdrukkelijke doelstelling om kernenergie mogelijk te maken binnen een geliberaliseerde energiemarkt. Wij willen er bij EZK op aandringen om inzake SMR’s zoveel als mogelijk te handelen binnen die geest. Concreet betekent dit dat inzake de realisatie van SMR’s EZK veel minder een rol als initiator zal hebben, maar zeker wél in dit proces een faciliterende rol kan spelen, die waarschijnlijk het beste in samenspraak met initiatiefnemers en andere stakeholders nader kan worden geconcretiseerd.

Mathijs Beckers, voorzitter,

Gijs Zwartsenberg, secretaris

1 https://www.rvo.nl/onderwerpen/bureau-energieprojecten/lopende-projecten/nieuwbouw-kerncentrales