Je hoort het vaak: “het bouwen van een kerncentrale duurt zó lang…” En dan gaat de zin verder op verschillende manieren, bijvoorbeeld “daar hebben we dus niks aan om de klimaatdoelen te halen voor 2030”, of “dan zijn er allang betere uitvindingen gedaan”.

Tijd om eens de geschiedenis te onthullen van dit overjarige argument.

We zullen beginnen met de conclusie: dit is een drogreden. Een list om uitstel te vragen. En wij hebben dat laten gebeuren, al bijna 50 jaar lang. We hebben een klein historisch onderzoekje gedaan in de Nederlandse kranten (www.delpher.nl) naar het gebruik van het “komt te laat” argument, en we delen graag de resultaten met u.

1972

De oudste vermelding die gevonden is, is in het Algemeen Dagblad van 17-11-1972.¹ G.A. Sanders, elektrotechnisch ingenieur en directeur van het energiebedrijf in Dongen, Hij wilde de vervuiling tegen gaan en vond dat elektriciteitsbedrijven geen reclame moesten maken voor het gebruik van stroom (dat toen veel met kolen werd opgewekt): “als er gas is, moet er op worden gewezen dat koken en verwarmen beter niet elektrisch kan gebeuren”.

Hij ziet de vervuiling als zo’n groot probleem, dat inzetten op kernenergie geen zin heeft, dat komt te laat om de oplossing te bieden. En dat terwijl de kerncentrale Borssele 6 jaar kostte om te bouwen en eind 1973 stroom begon te leveren.

Sanders zag de oplossing vooral in het bezuinigen op gebruik van stroom (het verbruik van het gemiddelde huishouden mocht volgens hem niet boven de 1000 kWh per jaar stijgen), en het gebruik van aardgas daar waar mogelijk.

Hij stond niet alleen in zijn denken in 1972, kort voordat dit artikel verscheen was namelijk het rapport “Grenzen aan de groei” van de Club van Rome gepubliceerd². Je kan het rapport zien als de geboorte van de milieubeweging. Natuurlijk waren er al veel eerder mensen die zich zorgen maakten om milieu, industrialisering en vervuiling, maar dit rapport zorgde ervoor dat wereldwijd grote groepen mensen begonnen na te denken over de wenselijkheid van het plegen van roofbouw op de natuur. Vooral het begrip dat er een einde komt aan onze grondstoffen en (fossiele) brandstoffen, werd een punt van grote zorg. Toen in 1973 de oliecrisis³ uitbrak, zagen velen dat als een bewijs dat het probleem acuut was: onze beschaving werd bedreigd, want we zagen de tekenen al. Een ander voorbeeld is de zeer droge zomer van 1976, met de bijbehorende “wees wijs met water”⁴ campagne: want ook drinkwater kan opraken.

1974

De volgende keer dat we het argument tegenkomen is bij Dr. J.K. Derksen van de Wereldomroep, in het weekblad “Amigoe di Curacao”, 31-1-1974.⁵ Er is een crisis en kernenergie komt te laat om het verschil te maken. En pleit vervolgens voor zonne-energie, die op dat moment nog ontwikkeld moest worden. En dat we als land 20% minder stroom moesten gaan gebruiken, zodat we de tijd hadden om op die oplossing te wachten. En de kolenmijnen weer opendoen, want stroom was nu zo duur dat dat weer economisch winbaar was.

Kunt u Derksen nog volgen? Hij maakt zich kennelijk geen zorgen om vervuiling, maar wel of we nog stroom hebben volgend jaar. Daarbij wijst hij kernenergie af, want “komt te laat”, maar wil wel dat we gaan bezuinigen, want dat geeft ons tijd om te wachten om zaken te ontwikkelen die in 1974 nog in de kinderschoenen stonden. En in 1973 was de kerncentrale Borssele aan het net gaan leveren. Bouwtijd: 6 jaar.

1978 – 1986

Deze periode kenmerkte zich door de “Brede Maatschappelijke Discussie”, het nadenken over de energievoorziening. Tegen 1990 moest er veel aan de infrastructuur vervangen worden, en in 1978 leek de keuze tussen kernenergie en kolencentrales te gaan.

In een artikel in de Telegraaf van 19-7-1978 vertelt Gijs van Aardenne⁶ (toen minister van Economische Zaken) dat kernenergie op zich zou laten wachten. De bouwtijd is weliswaar maar 6 jaar, maar het vinden van een oplossing voor radioactief afval en het geven van inspraak aan het publiek zo net zoveel tijd vergen.

Dit hele proces leidde tot een voorstel voor het bouwen van 2 nieuwe kerncentrales, waar de Tweede Kamer op 4 mei 1986 zou stemmen. Een paar weken later, op 21 mei 1986, zouden er Kamerverkiezingen zijn in Nederland. Vlak daarvoor, op 26 april 1986, gebeurde het ongeval met de kernreactor in Tsjenobyl.

1987-2007

Daarmee verdween het animo om een nieuwe kerncentrale te bouwen geheel. Het duurde decennia, tot 2008, totdat er weer geluiden kwamen om een nieuwe kerncentrale neer te zetten: Borssele 2.

2008

In Trouw van 1-9-2008 spreekt CDA-er Pieter van Geel zich uit voor een nieuwe kerncentrale bij Borssele.⁷ Zijn politieke opponent, Diederik Samsom, zegt dat kernenergie niet interessant is. Voor 2020 staat zo’n centrale er niet. En bovendien: met zon, wind en energiebesparing zijn we in de periode 2008-2020 veel goedkoper uit, hebben we die centrale al achtmaal terugverdiend.

Nu is het 2020, en die centrale is er niet gekomen. Maar ook hebben we niet als een wilde energie bespaard, en zon en wind hebben ons tot nu toe vooral geld (subsidie) GEKOST, we hebben niet 8 kerncentrales (zeg 50 miljard euro) uitgespaard op energie in de laatste twaalf jaar, laat staan dat we onze uitstoot van CO2 sterk hadden laten dalen, als het Urgenda proces er niet was geweest.

Sterker nog, als die kerncentrale nu had gedraaid hadden we pijnloos een kolencentrale kunnen sluiten, dat had heel wat megatonnen gescheeld, ieder jaar weer.

2011

Net zoals in 1972 het probleem van de vervuiling zeer urgent was, in 1973 het probleem van de oprakende reserves urgent was, en in 2008 het bouwen van wind- en zonne-energie veel urgenter was dan een kerncentrale, zo werden we ons in de periode 2000-2015 in toenemende mate bewust van het volgende urgente probleem: het klimaat, d.w.z. de opwarming van de aarde door de uitstoot van CO2.

In maart 2011, niet geheel toevallig vlak na het ongeval met de zeebeving en tsunami bij Sendai, en het daaropvolgende ongeval met 3 reactoren in Fukushima-Daiichi, brachten de Natuur- en Milieufederaties in Nederland hun visie uit op kernenergie.⁸

En jawel hoor: kernenergie was te langzaam, want voor 2020 zou die toch geen CO2-arme stroom leveren. En er zou zó veel ECHT duurzame energie, zoals wind, zon en biomassa worden bijgebouwd in die 9 jaren dat we geen kernenergie nodig hebben.

En dat bleek ook te kloppen in 2020. Alleen ligt biomassa, die het grootste aandeel “hernieuwbaar” levert in de mix nu onder vuur, en zijn er nog een flink aantal kolencentrales aan het werk om te zorgen dat het licht aanblijft in Nederland. Een kerncentrale die in 2020 on-line gekomen zou zijn zou het sluiten van minimaal een kolencentrale mogelijk hebben gemaakt en vele megatonnen CO2-uitstoot hebben bespaard, ieder jaar weer. Sterker nog, in Nederland hebben we de bouw van kolencentrales zelfs gestimuleerd in die periode!⁹

2018

De maatschappelijke druk op het kabinet om nu echt door te pakken om de uitstoot van CO2 wezenlijk terug te dringen wordt steeds groter. De staat verliest zelfs rechtszaken (Urgenda) die zijn aangespannen door non-gouvermentele organisaties, waarin terugdringen van uitstoot van CO2 wordt geëist.

Ed Nijpels krijgt de taak om met een Klimaatakkoord te komen. Er worden Klimaattafels georganiseerd, waar de organisaties met de beste lobby mogen aanschuiven. Organisaties uit de kernenergie branche hebben geen plek aan die tafels gekregen.

In Energeia van 14-6-2018 laat Ed Nijpels zien hoe hij er over denkt.¹⁰

En inderdaad: kernenergie komt te laat. Nu duurt het ineens 25-30 jaar om een “schone” (wat is dat?) kerncentrale op te leveren. En daarmee haal je de doelen van Parijs niet. Dat je over 25-30 jaar al die windparken afgeschreven zijn en het heel handig is als je dan een kerncentrale hebt staan waarmee je dat wegvallende vermogen kunt compenseren en weer minimaal 60 jaar vooruit kunt, dat was kennelijk niet bij dhr. Nijpels opgekomen.

Op 21-11-2018 vertelt Diederik Samsom (voorzitter van de “energietafel”, een van de 5 Klimaattafels)  in een interview met Vrij Nederland hoe dat hij er over denkt.¹¹

Opmerkelijk is dat hij niet meer mordicus tegen kernenergie lijkt te zijn: thoriumreactoren zijn inherent veilig. Maar ja, helaas … het komt nét te laat om nog een optie voor de problemen van nu te zijn!

Tot besluit

In 2022, over 2 jaar dus, vieren we het feit dat de drogreden “kernenergie komt te laat” al 50 jaar gebruikt wordt. En in al die jaren waren er plausibele argumenten:

• (1973) De olie raakt al binnen een paar jaar op.
• (1974) Het is goedkoper om de mijnen in Limburg weer open te gooien.
• (2008) Je kunt beter zon en wind uitbouwen, dan spaar je tientallen miljarden uit.
• (2011) Binnen de tijd dat je zo’n reactor bouwt hebben we het allang opgelost met biomassa, zon en wind.
• (2018) Zo halen we de doelen van “Parijs” voor 2030 niet.

Alleen blijkt het voorspellen van de toekomst heel erg moeilijk, geen van de verwachtingen t.a.v. de energiemarkt zijn uitgekomen.

Zo’n mix van allemaal technologieën waarvan het onzeker is welke “groot” en welke “niks” gaat worden lijkt wel op een aandelenportefeuille. Het is een verstandige strategie om een mix van verschillende aandelen in portefeuille te hebben, om je kansen te spreiden. Op de ene ga je verliezen, maar met die andere maak je misschien wel “de klapper”. Daarom is het een onverstandige strategie om bij voorbaat al CO2-arme technologieën te gaan uitsluiten. Zelfs al duurt het 30 jaar voordat die kunnen bijdragen: dat is precies het tijdstip waarop we alle windparken die we nu aan het bouwen zijn moeten vervangen!

Wat we hiervan moeten leren is dat “komt te laat” een vals argument is: we zeggen het al 50 jaar, en steeds bleek de waarheid anders in elkaar te steken. Hadden we begin jaren ’70 niet naar de “komt te laat mensen” geluisterd, dan had Nederland nooit zo veel kolen en aardgas verbruikt de afgelopen 50 jaar. En hadden we de laatste 15 jaar niet naar de “komt te laat mensen” geluisterd, dan stond er nu voldoende vermogen aan kernenergie opgesteld om acuut alle kolencentrales te sluiten. We hadden de klimaatdoelen met twee vingers in onze neuzen kunnen behalen.

De conclusie moet dus zijn dat wie nu, na bijna vijftig jaar verder, nog het “komt te laat” argument gebruikt, daar écht te laat mee komt om nog iets serieus aan de discussie bij te kunnen dragen. Het argument is ten grave gedragen.

1. ^ https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=kernenergie+PROX+laat&coll=ddd&sortfield=date&page=2&maxperpage=50&identifier=KBPERS01:002878015:mpeg21:a00045&resultsidentifier=KBPERS01:002878015:mpeg21:a00045
2. ^ https://historiek.net/club-van-rome-grenzen-aan-de-groei-1972/80577/
3. ^ https://historiek.net/oliecrisis-van-1973-gevolgen-autoloze-zondag/80648/#:~:text=In%201973%20vond%20er,de%20Verenigde%20Staten%2C%20te%20beperken.
4. ^ https://www.omroepbrabant.nl/nieuws/2820201/terug-naar-de-zomer-van-1976-wees-wijs-met-water
5. ^ https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?query=kernenergie+PROX+%22te+laat%22&coll=ddd&sortfield=date&page=3&resultsidentifier=ddd:010998626:mpeg21:a0136&identifier=ddd:010998626:mpeg21:a0136
6. ^ https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&query=&cql%5B%5D=%28date+_gte_+%2219-07-1978%22%29&cql%5B%5D=%28date+_lte_+%2219-07-1978%22%29&facets%5Bspatial%5D%5B%5D=Landelijk&redirect=true&resultscoll=dddtitel&identifier=ddd:011200240:mpeg21:p003
7. ^ https://www.trouw.nl/nieuws/cda-pleit-voor-nieuwe-kerncentrale~bbab89c1/
8. ^ https://www.natuurenmilieufederaties.nl/friksbeheer/wp-content/uploads/2014/01/visie-NMF-kernenergie.pdf
9. ^ https://www.nrc.nl/nieuws/2020/01/31/klimaat-was-bij-bouw-nieuwe-kolencentrales-nog-even-minder-belangrijk-a3988947
10. ^ https://energeia.nl/energeia-artikel/40069406/nijpels-volledige-elektrificatie-is-hoofddoel
11. ^ https://www.vn.nl/diederik-samsom-duurzame-toekomst/